Amputacja to jeden z najbardziej inwazyjnych sposobów leczenia, który stosowany jest w przypadku zagrożenia życia pacjenta. Najczęściej do odjęcia kończyny dochodzi w konsekwencji chorób przewlekłych – cukrzycy lub miażdżycy, a także chorób nowotworowych czy wypadków komunikacyjnych.
Rahabilitacja po zabiegu może zależeć od rodzaj i poziomu amputacji, ogólnego stanu zdrowia i wieku pacjenta. Proces powrotu do sprawności dzielony jest przeważnie na trzy etapy – szpitalny, poszpitalny oraz etap protezowania.
Pierwsze tygodnie po amputacji
Zwykle po amputacji zakładany jest opatrunek, który zabezpiecza ranę przed infekcją oraz przyspiesza jej gojenie. W pierwszych tygodniach po amputacji na etapie szpitalnym i poszpitalny, poza poprawą ogólnej sprawności chorego, bardzo ważną kwestią jest odpowiednie zadbanie o kikuta (pozostałą część kończyny). W przyszłości będzie on łączyć się z lejem protezowym, a w konsekwencji zostanie mocno obciążony podczas chodzenia. Z tego powodu bandażowanie, hartowanie oraz zapobieganie przykurczom w stawach, a także wzmacnianie siły mięśniowej tej części kończyny, ma istotny wpływ na pełne wykorzystanie możliwości przyszłej protezy.
Szczyt kikuta oraz blizna pooperacyjna są bardzo wrażliwe szczególnie w pierwszych tygodniach po amputacji. W zależności od indywidualnych uwarunkowań, może utrzymywać się na nich opuchlizna. To zjawisko jest całkowicie normalne i nie powinno nas niepokoić, jednak od samego początku warto dbać o tę część ciała.
Bandażowanie i hartowanie kikuta, a ból fantomowy
Po kilku dniach, jeśli nie ma co do tego przeciwwskazań, można rozpocząć bandażowanie kikuta (kompresoterapię), które spełnia wiele ważnych funkcji. Wpływa na zmniejszanie się obrzęku kończyny amputowanej, pomaga radzić sobie z nieprzyjemnymi wrażeniami fantomowymi, zmniejsza wrażliwość skóry i tkanek na ucisk i dotyk, jak również stopniowo formuje kikut. Od jego kształtu zależeć będzie forma i rodzaj leja protezowego, dlatego zaangażowanie pacjenta w tę czynność jest szczególnie cenne. Bandażowanie warto połączyć w hartowaniem kikuta.
Zjawisko bólu fantomowego, które objawia się najczęściej w postaci drętwienia, swędzenia czy poruszania kończyną fizycznie nieistniejącą, może utrzymywać się przez dłuższy czas po amputacji. Na szczęście medycyna dysponuje wieloma metodami uśmierzania tego rodzaju bólu – terapią lustrzaną, fizjoterapią czy środkami farmakologicznymi.
To z kolei, polega na dostarczaniu różnego rodzaju bodźców pozostałemu fragmentowi kończyny. Zalecanymi formami hartowania jest stosowanie naprzemiennie prycznica zimną i ciepłą wodą, delikatny masaż, oklepywanie, opieranie kikuta o różnego rodzaju podłoże (od miękkiego po twarde). Warto pamiętać, że siła z jaką opierany będzie kikut o podłoże, nie powinna powodować bólu i wpływać negatywnie na bliznę.
Proces rehabilitacji po amputacji kończyny dolnej
Celem rehabilitacji po amputacji jest uzyskanie możliwej maksymalnej funkcjonalności i sprawności tak, aby pacjent potrafił samodzielnie poradzić sobie w podstawowych czynnościach dnia codziennego, a ostatecznie powrócić do sprawności zbliżonej do tej sprzed amputacji.
Jeszcze w trakcie pobytu w szpitalu, podstawową aktywnością powinny być ćwiczenia oddechowe, przeciwzakrzepowe, bandażowanie kikuta oraz zapobieganie przykurczom. Ćwiczenia mogą być wykonywane w pozycji leżącej i siedzącej. Obecny w szpitalu fizjoterapeuta lub lekarz pomoże dobrać je do potrzeb każdego pacjenta. W między warto uczyć się na nowo podstawowych czynności – korzystania z toalety, mycia się czy ubierania.
Podczas dalszej rehabilitacji, pacjent zostaje poddany pionizacji przy łóżku, z asekuracją fizjoterapeuty. Wtedy zaczyna się chodzenie z balkonikiem oraz, w miarę możliwości, o kulach. Podejmuje się też pierwsze próby chodzenia po schodach.
Po wyjściu ze szpitala przede wszystkim kontynuuje się bandażowania i hartowanie kikuta, utrzymywanie pełnego zakresu ruchomości w stawach, zwłaszcza kończyny amputowanej. Trzeba zadbać również o ogólną sprawności i przywracanie lokomocji, a także dobrą kondycję psychiczną. Dzięki temu, etap protezowania będzie dużo łatwiejszy.
Na początku, zanim pacjent zacznie poruszać się na protezie, uczy się jej nakładania, stania i utrzymywania równowagi. Następnie zaczyna chodzenie po powierzchni płaskiej. Kiedy opanuje podstawowe ruchu, może próbować swoich sił w pokonywaniu schodów. Nauka prawidłowego chodu i postawy na protezie, początkowo wymaga asekuracji drugiej osoby, balkonika lub kul.
Sławomir Szczupacki
fizjoterapeuta i nauczyciel chodu po amputacji